28/06/22

Sas biddas isparidas de Sardigna

Fotografia dae su web
Sa Sardigna, in una manera o in s’àtera, at dèvidu fàghere sos contos dae semper cun s’ispopulamentu. Si a dies de oe esistit finas unu situ in ue si podent bìere sas fotografias de sas biddas isbandonadas, giai dae sa note de s’istòria sos sartos sunt pintirinados dae sas ruinas de deghinas e deghinas de biddas, isparidas in sa note de su tempus. Comente? Pro ite? Non semper l’ischimus.

Su primu chi nd’at pesadu sa chistione est istadu su pìscamu Giuanne Franciscu Fara chi in su 1500 at comintzadu a nde faeddare, andende finas peri sos sartos a bìere sas ruinas, chi in tempus suo s’agataiant ancora.

Ischimus chi in su 1300 sas biddas in Sardigna fiant 318 e in su 1485 sunt torradas a 150, cun unu minimamentu de su 52,8%.

Est unu fenòmenu chi esistit in totu Europa ma in perunu logu de Europa est imbàtidu a sos livellos chi tenet in Sardigna. Sas gherras, sas disgràtzias, su malu fàghere de sa gente, sas maladias, in Sardigna nch’ant fatu isparire diòtzesis intreas e s’ùnicu signale chi nd’abarrat sunt sas crèsias e sos pontes, chi essende fraigados a pedra aguantaiant de prus.

Dae su 1348 a sa fine de su sèculu XV sa Sardigna at tentu sete epidemias de peste e in agiunta sa malària e annos de carestia tremenda chi ant lassadu sa gente sena nudda a mandigare. Sa carestia de su 1540, in manera particulare, est istada orrorosa a su puntu chi sa gente s’est betada a si mandigare canes e sòrighes e, carchi borta, finas a sos fìgios. Sa gente at fuidu dae sas biddas a sos logos prus mannos e biddas meda nche sunt isparidas gasi, sena lassare signale perunu de s’esistèntzia issoro: naschiant, moriant, cambiaiant giassu e de sas prus antigas non nd’at abarradu ammentu, ne est abarrada in sas comunidades a làcana sa curiosidade de nd’ischire carchi cosa in prus.

Chi siat istada sa peste o una fàida o sos isrobatòrios fatos dae montagninos o moriscos, de cussos logos nos abarrant ebbia sas novas chi si sunt pòdidas agatare dae sa memòria de sos betzos. O a bortas nudda.

De Manurri (Ogiastra), pro esempru, ischimus chi totu sos òmines sunt mortos pro una fàida de onore, in su 1776. Est una cosa istrana, pro logos nostros, ma l’ischimus de seguru ca cando est essida sa boghe s’agataiant ancora duas fèmina de Manurri, una in Orthullè e una in Barì.

Finas de Ispasulè (Mandrolisai) tenimus informatziones seguras: paret chi l’apant isbandonada intre su 1720 e su 1760 ca Raimondo Bonu, un’istòricu locale, in su 1936 aiat faeddadu cun sos betzos de Atzara chi s’ammentaiant de una “Tzia Antioga de Ispasulè”, una fèmina chi sende issos pitzinnos teniat otantabator annos e fiat fìgia de una fèmina de Ispasulè chi aiat lassadu sa bidda a chimbe annos. Naraiant chi in sa bidda b’aiat abarradu ses persones ebbia, chi si nche fiant dèvidas andare pro fortza cando unu tzertu Mutintu Mannu de Sòrgono aiat luadu (‘avvelenato’) sos benales.

A Bortiòcoro, bidda de su Gocèanu chi in su 1728 teniant ancora trinta abitantes, nche l’ant ispèrdida “su fogu e su velenu” e su sartu si l’ant divididu sos printzipales de Bòttidda, Esporlatu e Burgos. S’ùrtimu chi si nch’est andadu est su pàrracu e si nch’at leadu sos documentos de sa parròchia, chi como sunt custoidos in sa parròchia de Illorai. Est una de sas pagas biddas chi at lassadu rasta iscrita de sa vida sua.

Ma de sas biddas prus antigas non nos at abarradu informatzione peruna. Sas chi fiant prus a curtzu a mare ant dèvidu fuire dae sos isrobatòrios de sos Moros chi pro prus de milli annos ant iscurrigiadu peri sos mares calende·nche subra de sas biddas de improvisu, ponende fogu a sas barcas, isrobbende sas domos e impresonende sa gente. Sos chi biviant in logos de mare si nche sunt dèvidos andare a logos prus seguros e narant chi finas Aristanis siat nàschida in custa manera, cando in su 1070 sa gente si nch’est fuida “portende dae Tharros sa perda a carros”.

Duncas su chi oe si narat “spopolamento” sa Sardigna lu connoschet bene dae sa note de su tempus. Sas biddas naschent, creschent e morint ma sa raighina de s’àrbore sarda abarrat semper bia e torrat semper a bogare fògias.

(GF.P.)

Nessun commento:

Posta un commento

Nota. Solo i membri di questo blog possono postare un commento.