26/07/22

Su fragellu de su tzilibirche: unu pagu de istòria e de ammentos

Su tzilibirche est torradu.

No est sa prima borta chi càpitat, ma ponet semper timòria custa invasione de animales abramidos, chi in totue in ue passant lassant su desertu (una truma de tzilibirche si nche podet mandigare in una die su tantu de alimentos de 35mìgia persones).

Fatu-fatu, onni tantu in s’istòria de s’òmine b’at istadu de custas invasiones: agatamus immàgines de tzilibirche giai in sas tumbas egitzianas dae su 2470 a.C. e onni tantu de annos custu animale torrat a essire e a luare territòrios intreos, bolende a 15 chilòmetros oràrios sena si fàghere firmare dae cosa peruna, ne abba nen fogu ne impedimentos de perunu tipu.

Sa Sardigna patit custu fragellu dae semper, e unu tempus a chie agiuaiat a lu cuntrastare li daiant una ricumpensa: in su beranu de su 1868 sa gente de Tàtari est imbàtida a nde cunsignare 40 cuintales a sa die.

In su sèculu passadu sa Sardigna at tentu custa peste in su 1915, 1929, 1933 e 1946. S’invasione de su 1946 aiat luadu prus de su mesu de s’ìsula: su prefetu de Tàtari aiat pretzetadu a totu sos òmines dae sos 18 a sos 60 annos pro prestare servìtziu in sa gherra a su tzilibirche e s’emergèntzia fiat imbàtida a su puntu chi dae iscola b’andaiant finas sos pitzinnos cun sas mastras.

Cussu annu aiant postu in campu 100mìgia òmines e chentinas de mezos, escas, arsènicu e gas velenosos, piròforos e iscudeframas (lanciafiamme) e onni tratamentu pro distrùere oos e bermes.

De seguru totu sos velenos impreados sunt abarrados in sa terra e in s’abba e tenent responsabilidade (paris cun sa meighina contra a sa malària) in su nùmeru mannu de patologias graves chi nche tenimus in Sardigna.

Sos betzos de Iscanu naraiant chi in su 1946 su tzilibirche “annuaiat su sole” e in campagna non b’aiat lassadu cosa peruna, ne ortos e nen trigu... Pro nche l’ispèrdere aiant betadu fùrfure avelenadu, chi però nch’aiat ispèrdidu finas sas abes e nde las acolliant mortas dae terra a trobias prenas.

S’isterrimenta de insetos mortos ammuntaiat su logu: bi nd’aiat una manu finas in sas ispiàgias. A bortas tocaiat a nde calare dae sos trenos pro betare rena in sos binàrios, ca su tzilibirche mortu faghiat iscadriare sas rodas.

In custas invasiones, a su disisperu de no ischire prus ite fàghere, sa gente s’invocaiat a Deus e prus de una borta su tzilibirche l’aiant iscuminigadu: in su 1837 sos abitantes de s’Asinara aiant chircadu a unu padre in cuntzetu de santidade chi, pigadu a sa punta chi oe si narat “della Scomunica”, aiat fatu un’esortzismu e su tzilibirche si nche fiat betadu in mare e non fiat torradu prus.

Sa matessi cosa fiat capitada in Gaddura in sos Annos Trinta: sos massajos disisperados, a pustis provadu a nche l'ispèrdere in onni manera, si fiant invocados a Padre Manzella chi fiat unu padre vincentzianu in cuntzetu de santidade. Issu los aiat fatos acudire cun iscovas e rampos e lis aiat naradu de trubare su tzilibirche finas a unu riu, e de pregare a Deus. Fidende·si de su padre, sos massajos (chi puru ischiant chi cussu animale fiat bonu a nadare) aiant postu in mente e su tzilibirche si nche fiat betadu in su riu e fiat afogadu.

Su tzilibirche essit a campu, a su sòlitu, in sos meses de làmpadas, trìulas e austu, cando sa terra est calda. Sos espertos narant chi s’ùnica manera pro firmare s’invasione diat èssere a arare sos terrinos, ca in custa manera si distruent sos oos: giai in su 1869 s’ingegneri Pietro Passerini ispiegaiat chi custu insetu preferit sa terra sena coltivare e pro custa resone sa mègius manera pro li parare fronte diat èssere a bonificare sos terrinos e a los coltivare.

In s’isetu chi si fatzat una pianificatzione sèria pro nche l’ispèrdere de su totu, su tzilibirche est betende·nche a terra totu s’economia de sa Sardigna tzentrale.

Pro nd’ischire de prus subra de custu argumentu podides lèghere sos artìculos chi sighint:

https://altreconomia.it/in-sardegna-linvasione-delle-cavallette-mette-in-ginocchio-allevatori-e-agricoltori/

https://agronotizie.imagelinenetwork.com/difesa-e-diserbo/2020/09/02/cavallette-un-flagello-che-dura-almeno-da-2500-anni/67765

https://rsa.storiaagricoltura.it/pdfsito/80_6.pdf

(GF.P.)

Nessun commento:

Posta un commento

Nota. Solo i membri di questo blog possono postare un commento.